Nobelova nagrada za književnost je jedna od najprestižnijih međunarodnih nagrada koja se dodjeljuje piscima i književnicima za njihov doprinos literaturi.
Nagrada je ustanovljena testamentom Alfreda Nobela, švedskog kemičara, inženjera i pronalazača dinamita, 1895. godine. Prva Nobelova nagrada za književnost dodijeljena je 1901. godine.
Istorijat Nobelove nagrade za književnost
Alfred Nobel je testamentom odredio da se njegovo bogatstvo koristi za dodjelu pet nagrada onima koji su tokom prethodne godine “najviše doprinijeli čovječanstvu”. Jedna od tih nagrada bila je za književnost. Nobel je naveo da se nagrada za književnost treba dodijeliti autoru koji je stvorio “najizvrsnije djelo u idealističkom pravcu”. Ova formulacija ostavlja širok prostor za tumačenje, što je dovelo do različitih izbora dobitnika tokom godina.
Nagrada se dodjeljuje svake godine 10. decembra, na dan Nobelove smrti, od strane Švedske akademije u Stockholmu. Laureat dobija medalju, diplomu i novčani iznos koji varira, ali obično iznosi nekoliko miliona švedskih kruna.
Kriteriji i kontroverze
Nobelova nagrada za književnost je poznata po svojoj prestižu, ali i po kontroverzama. Kriteriji za dodjelu nagrade su često bili predmet rasprave. Ponekad su izbori smatrani previše političkim ili previše eurocentričnim. Kritičari su također primijetili da su mnogi veliki pisci nikada nisu dobili nagradu, kao što su Leo Tolstoj, James Joyce, Virginia Woolf i Jorge Luis Borges.
Dobitnici Nobelove nagrade za književnost
Neki od poznatijih dobitnika Nobelove nagrade za književnost uključuju:
- 1901. Sully Prudhomme (Francuska)
- 1923. William Butler Yeats (Irska)
- 1946. Hermann Hesse (Njemačka)
- 1954. Ernest Hemingway (SAD)
- 1962. John Steinbeck (SAD)
- 1982. Gabriel García Márquez (Kolumbija)
- 1993. Toni Morrison (SAD)
- 2016. Bob Dylan (SAD)
- 2020. Louise Glück (SAD)
- 2022. Annie Ernaux (Francuska)
Dobitnici posljednjih godina
2021. Abdulrazak Gurnah
Abdulrazak Gurnah je tanzanijski pisac koji je dobio nagradu 2021. godine za svoj rad na “beskompromisnom i suosjećajnom prodiranju u učinke kolonijalizma i sudbinu izbjeglica u jazu između kultura i kontinenata.”
2022. Annie Ernaux
Annie Ernaux, francuska književnica, dobila je nagradu 2022. godine. Njena dela često istražuju lična iskustva i društvene nepravde kroz autobiografski pristup.
2023. Jon Fosse
Jon Fosse, norveški pisac i dramaturg, dobio je Nobelovu nagradu za književnost 2023. godine za “inovativan i minimalistički stil pisanja koji istražuje dubine ljudskog postojanja”.
Značaj i utjecaj
Nobelova nagrada za književnost ima ogroman utjecaj na karijeru pisca. Dobitnici nagrade često dobijaju globalnu prepoznatljivost i njihove knjige bivaju prevedene na mnoge jezike. Nagrada također može skrenuti pažnju na društvene probleme koje pisac istražuje u svom radu.
Dodatni resursi
Nobelova nagrada za književnost ostaje simbol vrhunskog dostignuća u literaturi, odajući priznanje piscima koji svojim radom obogaćuju svjetsku književnost i podstiču nas na razmišljanje o kompleksnim pitanjima ljudske egzistencije.